Nýr samningur um Hekluskóga

Samstarfssamningur Umhverfis og auðlindaráðuneytisins, Landgræðslu ríkisins og Skógræktarinnar um Hekluskógaverkefnið hefur verið endurnýjaður til fimm ára.

IMG_2605--2-

Þröstur Eysteinsson, Sigrún Magnúsdóttir og Árni Bragason fagna nýjum samningi. Ljósm. http://www.uar.is

Fimmta október 2016 var undirritaður samstarfssamningur Umhverfis og auðlindaráðuneytisins, Landgræðslu ríkisins og Skógræktarinnar. Er samningurinn gerður til fimm ára og tryggir hann áframhaldandi starf og fjárframlög til verkefnisins. Tæp 10 ár eru síðan Hekluskógar voru formlega stofnaðir og skrifað undir 10 ára samstarfssamning. Undirbúningur verkefnisins hófst fyrr eða um 2005 með samvinnu og undirbúningi landeigenda á svæðinu, skógræktarfélags Rangæinga og Árnesinga, Landbúnaðarháskóla Íslands, Suðurlandsskóga, auk Landgræðslu ríkisins og Skógræktar ríkisins.

DSC01732Sigrún Magnúsdóttir, umhverfis- og auðlindaráðherra, Árni Bragason land­græðslu­stjóri og Þröstur Eysteins­son skógræktarstjóri undirrituðu samninginn í gær í Hörpu þar sem norræna líf­hag­kerfis­ráðstefnan NordBio stóð yfir. Samningurinn gerir ráð fyrir að verkefnið verði rekið í samvinnu Landgræðslu ríkisins og Hekluskóga. Verður verkefnið með sérstakt fjárlaganúmer og bókhald og er gert ráð fyrir að áfram muni einn starfsmaður í hlutastarfi stýra verkefninu. Gert er ráð fyrir að fjárveiting ríkisins til verkefnisins verði 27,5 milljónir á ári. Markmið Hekluskóga verða eftir sem áður að klæða land í nágrenni Heklu trjágróðri til þess að draga úr áhrifum öskufoks í kjölfar eldgosa úr Heklu og öðrum eldfjöllum. Þekkt er að birkiskógar og trjágróður almennt þolir öskufall mun betur en land gróið lággróðri, hvað þá örfoka land. Auk jarðvegsverndar og að draga úr öskufoki yfir nærliggjandi sveitir mun skógurinn einnig auðga dýra- og jurtalíf, hafa jákvæð áhrif á vatnsmiðlun, binda kolefni, bæta skilyrði til útivistar og er verkefnið í raun hið merkilegasta náttúruverndarverkefni þar sem verið er að gera tilraun til að endurskapa forn vistkerfi. Starfssvæði verkefnisins nær yfir tæpt 1% Íslands.
img_9636-001

Einn af trjálundum Hekluskóga á Kjalrakatungum við Þjófafossafleggjara gróðursett af Asterix ehf með vél árið 2008.

Starf verkefnisins

Frá því að verk­efnið hófst fyrir tæpum áratug síðan hafa verið gróðursettar um 2,7 milljónir trjá­plantna, aðallega birki, á tæplega 1.500 hekturum lands sem dreifast á um 700 svæði víðs vegar um starfssvæði verkefnisins. Birki hefur einnig verið sáð beint af fræi yfir nokkra tugi ha. Verkefnið hefur einnig stundað uppgræðslu til að undirbúa jarðveg fyrir gróðursetningu og bæta skilyrði til sjálfsáningar birkis, bæði með kjötmjölsdreifingu, dreifingu á tilbúnum áburði og sáningu grasa á stöku stað.
Gert er ráð fyrir að með tímanum sái birkið sér út frá trjáreitum sem og eldri skógarreitum á svæðinu og þekji með tímanum þau svæði sem ekki verður gróðursett í. Nú þegar má sjá töluverða sjálfsáningu frá eldri birkiskógum á svæðinu.
SONY DSC

Fjöldi aðila hefur komið að starfi verkefnisins síðustu ár. Samningar hafa verið gerðir við yfir 200 þátttakendur sem eiga eða leigja lönd innan starfssvæðis Hekluskóga. Fá þátttakendur plöntur í styrk sem þeir gróðursetja á eigin kostnað og bera á. hafa landeigendur gróðursett um þriðjung allra planta. Fjöldi sjálfboðaliða hefur komið að gróðursetningu og fræsöfnun fyrir verkefnið. Verktakar úr heimabyggð hafa séð um stóran hluta framkvæmda s.s. áburðargjöf, gróðursetningu, geymslu og afhendingu plantna, flutning á áburði og ræktun trjáplantna. Hefur fjöldi íþróttafélaga tekið að sér gróðursetningu í fjáröflunarskyni sem skilað hefur mörgum gróskumiklum trjáreitum. Ýmis rannsóknaverkefni hafa verið unnin á svæðinu og önnur eru enn í gangi. Framkvæmdir hafa verið kortlagðar og skráðar í landrænt upplýsingakerfi frá upphafi starfsins. Fastir mælireitir eru á svæðinu þar sem fylgst er með árangri gróðursetninga og eru þeir mældir á fimm ára fresti.

20151008_131444_resizedÞað er fagnaðarefni að ráðamenn landsins sýna endurheimt skóga áhuga. Í ræðu Sigrúnar Magnúsdóttir, umhverfis- og auðlindaráðherra við undirritun Hekluskógasamningsins kom fram að ráðgert væri að efla samstarf Skógræktarinnar og Landgræðslu ríkisins enn og hefja skógrækt á nýjum svæðum. Nefni ráðherra sérstaklega Þorlákshafnarsand í því sambandi.

Fræsöfnun Hekluskóga og árangur sáninga

Þessa dagana er birkifræ orðið þroskað og auðvelt að safna því af trjám. Hekluskógar safna birkifræi eins og undanfarin ár og þiggja gjarnan fræ frá almenningi. Endurvinnslan hf. tekur við birkifræjum frá almenningi í móttökustöðvum Endurvinnslunnar hf. að Knarrarvogi 4, Dalvegi 28, Hraunbæ 123 og kemur þeim til Hekluskóga. Einnig má senda fræið beint til Hekluskóga í Gunnarsholti eða Austurvegi 3-5, Selfossi.

Síðustu árin hefur töluvert fræ safnast og því hefur verið sáð að vori eða að hausti. Árangur sáninganna er misjafn og fer eftir landgerðum. Sumsstaðar sjást stök tré vaxa upp eftir sáningar og annarsstaðar þéttar breiður af birki.

Í lok september skoðaði verkefnisstjóri svæði sem hann sáði birki á í apríl 2012. Svæðið er vestast í Langöldu nokkrum km vestan Hrauneyja. Þar var birki sáð í skorninga í brekkum og með ónefndum læk sem rennur norðan við Langölduna. Í haust mátti sjá birki í þéttum breiðum á bökkum lækjarins, en aðeins stöku plöntu í skorningum í undirhlíðum Langöldunnar. Hæstu plönturnar voru komnar í 15 cm hæð en megnið af plöntunum var mun smærra en þó vel lifandi og voru smáplöntur hraustlegar eftir gott sumar.

Á meðfylgjandi myndum má sjá árangur sáning fjórum sumrum eftir að sáð var. Myndirnar voru teknar 27. september 2016.

 

Hér eru myndir frá sáningunni sjálfri 23. apríl 2012.

Hekluskógar – starf ársins 2014

SONY DSCÁrið 2014 var hagstætt gróðri á Hekluskógasvæðinu enda nokkuð hlýtt og rakt. Gróðursettar voru 312 þúsund plöntur árið 2014 þ.a. um 307 þúsund birki og 5 þúsund reyniviðir. Ennfremur var dreift 175 tonnum af kjötmjöli til uppgræðslu. Verktakar gróðursettu tæplega 180 þúsund plöntur, en landeigendur auk ýmissa sjálfboðaliða gróðursettu rúmlega 130 þúsund. Var gróðursett víðsvegar um Hekluskóga með mestri áherslu um norðanvert svæðið á uppgræddum svæðum, en landeigendur sáu um mestan hluta gróðursetningarinnar í eigin lönd á sunnanverðu starfssvæðinu. Er heildarfjöldi gróðursettra trjáplantna frá árinu 2006 til og með 2014 kominn yfir 2,3 milljónir, á um 1200 ha lands sem dreifast á um 850 trjálundi.

Hreinn Óskarsson verkefnisstjóri var í 25% starfi og var auk hans Ívar Örn Þrastarson skógfræðingur við störf í 2 mánuði.  Ívar Örn sá um móttöku á verktakahópum og kortlagningu á gróðursetningum. Fjárveiting til Hekluskóga var 19,4 m.kr. auk 3 m.kr. fjárveitingar úr sjóðum Græna hagkerfisins. SONY DSCIðunn Hauksdóttir nemi við Háskólann í Kaupmannahöfn vann að MSc rannsóknaverkefni þar sem hún skoðaði tilflutning á gróðurtorfum úr gömlum birkiskógum í yngri birkireiti á Hekluskógasvæðinu.

Samstarf er við um 205 þátttakendur í Hekluskógum á sunnanverðu starfssvæðinu og hafa þeir gróðursett á eigin kostnað rúmlega 800 þús plöntur síðan árið 2008. Búast má við að heldur dragi úr gróðursetningu landeigenda á næstu árum enda hefur nokkur hluti þeirra þegar lokið gróðursetningu í lönd sín. Plöntudreifingarstöð var eins og undanfarin ár í Galtalæk 2 í umsjá Sigurbjargar Elimarsdóttur og Sveins Sigurjónssonar. Þar fengu landeigendur og verktakar afhentar plöntur og plöntumagn á hvern landeiganda var skráð.
Samstarf var við fjölmarga aðila s.s. Landsvirkjun, Endurvinnsluna hf, ýmsa sjálfboðliðahópa s.s. Ferðaklúbbinn 4×4, frímúrarafélög, sumarhúsafélög, Slóðavini, nemendahópa erlenda og innlenda, Sjálfboðaliðasamtök um náttúruvernd, Þjóðhildi o.fl. Gróðursettu þessir samstarfsaðilar nokkra tugi þúsunda plantna, án teljandi kostnaðar fyrir SONY DSCverkefnið. Þrátt fyrir að lélegt fræár væri í birki árið 2014 söfnuðu skólar, félagasamtök og almenningur nokkrum kg af birkifræi fyrir verkefnið. Er ágætur árangur sáninga frá fyrstu starfsárum verkefnisins að koma í ljós þessi árin og má nú finna mikið af fræplöntum sem
eru að spretta upp víða um norðanvert starfssvæðið. Landsvirkjun og Landgræðslan styrktu uppgræðslu með kjötmjöli og tilbúnum áburði á Hekluskógasvæðinu á móts við Hekluskóga og kom Skógrækt ríkisins að gróðursetningu birkiplantna í Þjórsárdal.

SONY DSCSökum niðurskurðar á fjárveitingum til verkefnisins undanfarin ár hefur litlu fjármagni varið til kaupa á innfluttum tilbúnum áburði og sáninga grasa. Megin áhersla hefur verið lögð á að nýta innlent kjötmjöl frá Orkugerðinni í Hraungerði í Flóa, en árangur áburðargjafar með kjötmjöli hefur verið afar góður og virðist nýting hans vera hagkvæmari lausn á erfiðustu vikrunum bæði hvað varðar árangur uppgræðslu sem og fjárhagslega. Undanfarin ár hefur verið dreift um 1400 tonnum af kjötmjöli.

Fjölmargir hópar innlendir og erlendir heimsóttu verkefnið og kynntu sér starf þess á árinu eins og undanfarin ár.

SONY DSCSONY DSC

Á myndunum hér að ofan sjást Skandinavískir skógfræðinemar og starfsfólk Umhverfis og Auðlindaráðuneytisins heimsækja verkefnið.

Verkefnið mun halda áfram árið 2015 af fullum krafti og er reiknað með að gróðursettar verði um 250 þúsund birkiplöntur og meiri kraftur settur í áburðargjöf eldri trjáreiti og uppgræðslusvæði. Árangur verkefnisins er víða mjög góður og sjást nú víða birkireitir spretta upp þar sem fyrir 10-20 árum var örfoka land.      SONY DSCSONY DSC

Slóðavinir og nokkrir mótorhjólaklúbbar unnu að uppgræðslu á Vaðöldu og landsvæði norðan við þjóðveginn að Hrauneyjum við Þjórsá eins og undanfarin ár og þar er árangur góður.

SONY DSC

Endurvinnslan vann að uppgræðslu á landsvæði sem er við vegamót Landvegar og Hrauneyjavegar. Styrkir Endurvinnslan Hekluskóga með beinum framlögum og með því að gefa almenningi kost á að styrkja verkefnið í endurvinnslustöðvum. Ennfremur hefur Endurvinnslan tekið á móti birkifræi frá almenningi í móttökustöðvum sínum.

SONY DSC

Plöntudreifingarstöð Hekluskóga á Galtalæk 2 í Landsveit.

 

SONY DSC

Uppvaxandi birkiskógur í Kinnum á norðanverðu starfssvæði Hekluskóga. Var skógurinn gróðursettur var með C12-vél Asterix ehf árið 2009.

 

Fræsöfnun Hekluskóga enn í gangi

Þessir októberdagar eru góðir dagar til fræsöfnunar af birki. Lygnt og þurrt og enn nóg af fræi af birki. Í vikunni kom sjálfboðaliðahópur frá CELL (center of environmental living and learning) í Gunnarsholti og söfnuðu fræi. Á aðeins tveimur klst tókst að safna hátt í 10 kg af þurru fræi (nánast lauflausu). Hvet alla til að nýta góða veðrið og safna fræi og ef þið ætlið ekki að nýta það sjálf þiggja Hekluskógar allt birkifræ. Endurvinnslan ehf í Knarrarvogi tekur enn við birkifræi og einnig má senda fræ beint til Hekluskóga í Gunnarsholt.
DSC00575_edited

Starf Hekluskóga árið 2012

Stutt samantekt um starf Hekluskóga árið 2012 (24.12.2012)

Starf Hekluskóga gekk vel eins og undanfarin fimm ár sem verkefnið hefur starfað formlega. Fjárveiting ársins voru 20,2 milljónir og hefur framlag til verkefnisins lækkað ár frá ári í krónutölu frá árinu 2008 þegar 50 milljónum var veitt til verkefnisins. Árið 2013 verður hins vegar jákvæð breyting á þessari þróun með 10 milljón kr tímabundnu viðbótarframlagi. Gróðursettar voru tæplega 262 þúsund plöntur þetta árið, 255.637 birki og 6.330 reyniviðir og var þeirri gróðursetningu dreift um starfssvæði Hekluskóga sem nær frá Gunnarsholti í suðri og norður í Hrauneyjar. Rúmlega 180 landeigendur voru með samning við Hekluskóga um gróðursetningu í eigin lönd, sjálfboðaliðahópar bæði innlendir og erlendir komu að verkefninu, sem og Landsvirkjun, Skógrækt ríkisins og Landgræðsla ríkisins og ýmsir hópar verktaka t.d. íþróttafélög komu að gróðursetningu. Um 350 tonnum af kjötmjöli var dreift til uppgræðslu í Þjórsárdal, bæði á lítt gróna vikra sem og í jaðra Búrfellsskógar. Er ljóst að uppgræðsla með kjötmjöli skilar mjög góðum árangri til lengri tíma og hefur á síðustu árum breytt hundruðum ha úr fjúkandi vikrum í gróið land. Standa vonir til að heimild fáist til að dreifa kjötmjöli víðar um starfssvæði Hekluskóga. Tveir starfsmenn störfuðu við verkefnið, Hreinn Óskarsson verkefnisstjóri á launum í þrjá mánuði og sumarstarfsmaður Ívar Örn Þrastarson skógfræðinemi í tvo mánuði. Styrkir sem verkefninu bárust á þessu ári voru 130 þús. kr frá True North og 500 þús kr frá sumarvinnuátaki Vinnumálastofnunar. Nýr styrktaraðili Endurvinnslan hf ákvað að bæta Hekluskógum við sem einu af fjórum samfélagslegum verkefnum sem þau styrkja og geta þeir sem skila einnota umbúðum íafgreiðslustöðvum Endurvinnslunnar í Knarrarvogi 4 og Dalvegi 28 hafa möguleika á að styrkja Hekluskóga með skilagjaldi sem fæst fyrir flöskur og annað, verður samstarfið kynnt betur á vordögum. Birkifræsöfnun Hekluskóga tókst ágætlega þetta haustið og barst fræ víða að bæði frá móttökustöð Endurvinnslunnar hf og frá ýmsum aðilum, skólum og leikskólum sem sendu fræ beint til skrifstofu Hekluskóga. Á meðfylgjandi mynd sést einn hópurinn frá leikskólanum Álfheimum á Selfossi. Þakka Hekluskógar sérstaklega þennan góða hug.